top of page

Fórmulas e Cálculos

Espaço dedicado a apresentação de fórmulas pesquisadas nos livros citados, principalmente no livro Helicopter Performance, Stability, and Control.

Esta seção recebe atualização periódica por meio da inserção de novas fórmulas.

Os cálculos se referem ao modelo apresentado e seguem uma sequência lógica para obtenção do dado seguinte. Os livros seguem uma sequência que induz a pesquisar cada bibliografia por completo para obter o dado de interesse em páginas no início, ou no meio ou no final da bibliografia, isto implica em enorme pesquisa e consequente demora na obtenção dos dados. Além disso, não tenho um professor nessa área para tirar dúvidas, mais uma vez demanda pesquisa em diversas bibliografias para se tirar uma dúvida.

Em 18 anos de pesquisa, observei que não existe na web qualquer tipo de cálculo envolvendo helicópteros. Essa enorme lacuna no conhecimento é reduzida nesta apresentação.

Para se ter uma ideia da dimensão da pesquisa, da fórmula 01 até a 70 desta página, representou a transcrição dos dados do livro Helicopter Performance, Stability, and Control até a página 135 de um total de 668 do livro. Ou seja, até o final dos trabalhos o último cálculo poderá ultrapassar o número 400.

Os dados de cálculos inseridos entre agosto de 2016, data da criação do site, e janeiro de 2017 passaram por revisão geral. Lançamento de novos dados ainda sem previsão para serem colocados neste site.

Foi utilizado nos cálculos o perfil NACA 8-H-12, pois é possível encontrar no Brasil matéria-prima para montagem das pás do rotor principal.

Importante dizer que os dados aqui dispostos tem finalidade didática, por meio de um estudo de caso, baseado em um modelo americano dos anos 1970.

Agradeço a atenção dispensada e fico a disposição para tiragem de dúvidas construtivas. Este site não visa vender nada, muito menos encerrar o assunto. Sendo repetitivo, visa divulgar um trabalho de pesquisa de anos.

***Melhor visualizado em laptop ou PC***

Lista

01 - Área total do disco rotor

        A = ¶ . R²

        A = 3,14 . (2,89)²

        A = 26,22 m² = 282,19 ft

02 - Peso da aeronave

        P = m . g

        P = 309,4 . 9,81

        P = 3035,21 N = 682,07 lb

03 - Carga no disco

        DL = m / A

        DL = 309,4 / 26,22

        DL = 11,80 kg/m² = 2,42 lb/ft²

04 - Velocidade induzida

        v1 = 14,5 . (DL)^½

        v1 = 14,5 . (2,42)^½

        v1 = 22,56 ft/s = 6,87 m/s

05 - Área projetada

        Ap = área abaixo do disco rotor

        Ap = 1,51 m²

,

06 - Arrasto vertical

        Dv = 0,3 . DL . Ap

        Dv = 0,3 . 2,42 . 16,27

        Dv = 52,55 N = 11,81 lb

07 - Sustentação

        T = (1 + (Dv/P)) . P

        T = (1 + (11,81/682,07)) . 682,07

        T = 693,88 lb = 3.087,76N

08 - Potência ideal

        hpi = T . v1 / 550

        hpi = 693,88 . 22,56 / 550

        hpi = 28,46 hp

09 - Potência ideal

        hpi = (T . (DL)^½) / 38

        hpi = (693,08 . (2,42)^½) / 38

        hpi = 28,41 hp

10 - Potência dissipada pelo rotor

        Er/sec = T . v1

        Er/sec = 693,88 . 22,56

        Er/sec = 15.653,93 ft-lb/s = 21.212,93 J

11 - Velocidade angular do rotor

        Ω = ¶ . RPM / 30

        Ω = 3,14 . 400 / 30

        Ω = 41,87 rad/s

12 - Velocidade tangencial do rotor

        Vt = Ω . R

        Vt = 41,87 . 2,892

        Vt = 121,09 m/s = 396,93 ft/s

13 - Coeficiente de sustentação

        CT = T / ρ . A . ( Ω R)²

        CT = 693,88 / 0,002377 . 282,19 . (396,93)²

        CT = 0,006566

14 - Taxa de solidez do rotor

        σ = b . c / ¶ . R

        σ = 2 . 0,607 / 3,14 . 9,48

        σ = 0,0408

15 - Coeficiente de carga do rotor (Fator CT/σ)

        CT/σ = 0,006566 / 0,0408

        CT/σ = 0,1609

16 - Ângulo de entrada do vento relativo na ponta da pá

          t = arc tg (v1 / Ω R)

          t = arc tg (22,56 / 41,81 . 9,48)

          t = 3,25º = 0,05692 rad

17 - Coeficiente de lift médio

        Cl = 6 . CT

        Cl = 6 . 0,1609

        Cl = 0,9654

18 - Ângulo de ataque na ponta da pá                 a = Taxa da Curva de Sustentação     

          t = Cl / a

          t = 0,9654 / 6,15

          t = 0,1569 rad = 8,99º

19 - Ângulo de passo da ponta da pá

          t  =   t +  t

          t = 8,99 + 3,25

          t = 12,24º = 0,2138 rad

20 - Sustentação por pá do rotor principal

        L = 0,5 . ρ . ( Ω R)² . a . c . R . ((   t -   t)/2)

        L = 0,5 . 0,002377 . (396,93)². 6,15 . 0,607 . 9,48 . ((0,2138 - 0,05692) / 2)

        L = 604,58 lb = 2.690,37 N

21 - Número de Reynolds

       RN = 6400 . c . V

       RN = 6400 . 0,607 . 396,93

       RN = 1,5 .         pelo site da NASA = 1,7 .          (http://airfoiltools.com/calculator/reynoldsnumber)

 

22 - Coeficiente de arrasto

        cd = em função de   , tipo de aerofolio (NACA 8-H-12) e RN

        cd = 0,0113

        Fonte: http://naca.central.cranfield.ac.uk/report.php?NID=2313

23 - Torque do rotor

        Q = 0,5 . ρ . (Ω R)² . b . c . R [ a . (( θt - Φt)/2).  t + cd/4] . R

        Q = 0,5 . 0,002377 . (396,93)² . 2 . 0,706 . 9,48 [6,15 ((0,181 - 0,06128)/2 + 0,073/4] . 9,48

        Q = 579,43 ft-lb = 788,2 J (N.m)

24 - Coeficiente de torque

        CQ = Q / ρ . A . (Ω R)² . R

        CQ = 579,43 / 105681,41 . 9,48

        CQ = 0,000578

25 - Potência no rotor

        P = Q . Ω

        P = 579,43 . 41,87

        P = 24.260,73 ft-lb/s = 68,4 KW = 32,53 HP

26 - Coeficiente de potência

        Cp = P / ρ . A . (Ω R)³

        Cp = 24.260,73 / 0,002377 . 282,19 . (396,93)³

        Cp = 0,0005783

27 - Potência induzida

        Pi = T . V1

        Pi = 693,88 . 22,56

        Pi = 15.653,93 ft-lb/s = 21,21 KW

28 - Coeficiente de potência induzida

        Cpi = CT . (CT / 2)^0,5

        Cpi = 0,006566 (0,006566/2)^0,5

        Cpi = 0,0003762

29 - Coeficiente de torque induzido

        CQi = Cpi

        CQi = 0,0003762

30 - Grau de eficiência (Figura do Mérito)

        FM = Cpi / Cp

        FM = 0,0003762 / 0,0005783

        FM = 0,6505 = 65,05%

31 - Potência requerida no hover

        hpc = hpi / FM

        hpc = 28,46 / 0,6505

        hpc = 43,75 HP

32 - Coeficiente de arrasto

        Cd = 0,144 / (RN)^0,2

        Cd = 0,144 / (1,541 . 10⁶)^0,2

        Cd = 0,008333

33 - Momento de inércia do rotor

        Ib = b . M . R² / 3

        Ib = 2 . 7,7465 . (2,68)² / 3

        Ib = 37,09 kg . m² = 27,47 slug-ft²

34 - Momento resultante da sustentação

        Mlift = (2/3) . (CT/ σ ) . Ω ² . ρ . c . R⁴

        Mlift = 0,667 . 0,1609 . 41,87² . 0,02377 . 0,607 . 9,48

        Mlift = 21.924,97 ft.lb = 29.726,27 N.m

35 - Momento do peso da pá

        Mw = (-3/2) . (g/R) . Ib

          Mw = (-1,5) . (32,174/9,48) . 27,47

          Mw = -139,85 ft.lb = - 189,61 N.m

36 - Equação do cone

        a0 = [(ρ . c . R⁴ / Ib) . (2/3) . CT/ σ ] - [Mw/Ib . (Ω)²]

        a0 = [(0,002377 . 0,607 . (9,48)  / 27,47) . 0,667 . 0,1609] - [(-139,85/27,47 . (41,87)²)]

        a0 = 0,04763 rad = 2,729º

37 - Momento resultante da força centrífuga

           Mcf = - a0 . Ω ² . Ib

           Mcf = - 0,04763 . (41,87)² . 27,47

           Mcf = - 2.293,74 ft.lb = - 3.109,89 N.m

38 - Momento da articulação

        Mhinge = Mlift + Mc.f. + Mw

           Mhinge = 21.924,97-2.293,74-139,85

        Mhinge = 19.481,38 ft-lb = 26.412,85 N.m

39 - Número de bloqueio

        ɣ ρ . a . c . R⁴ / Ib

        ɣ = 0,002377 . 6,15 . 0,607 . 9,48⁴ / 27,47

        ɣ = 2,6089

40 - Fator de raio efetivo

        B = 1 - ((2 . CT)^0,5)/b

        B = 0,9431 = 94,31% da pá é realmente utilizada para sustentação

41 - Carga efetiva no disco

        DLeff = DL / (B² - x0²)

        DLeff =2,42 / ((0,9432)² - (0,1216)²)

        DLeff = 2,7670 lb/ft² = 13,51 kg/m²

42 - Velocidade induzida efetiva

        v1eff = (DLeff / 2 . ρ) ^ 0,5

        v1eff = (2,7670 / 2 . 0.002377) ^ 0,5

        v1eff = 24,13 ft/s = 7,36 m/s

43 - Ângulo de entrada do vento relativo na ponta da pá (corrigido para o raio efetivo)

        Φtcoor = (CT / 2 (B² - x0²))^0,5

        Φtcoor = (0,006566 / 2 (0,9431² - 0,1216²))^0,5

        Φtcoor = 0,06079 rad = 3,48º

44 - Ângulo de passo corrigido na ponta da pá

        θtcorr = αtcorr +  Φtcoor 

        θtcorr = ((a / 4) . ((CT/σ) / ((B)² - (x0)²) + (CT / (2 (B² - x0²))^0,5))

        θtcorr = ((4/6,15) . ((0,1609) / ((0,9431)² - (0,1216)²) + ((0,006566 / (2 ((0,9431)² - (0,1216)²)^0,5)

        θtcorr = 0,181 rad = 10,37º

45 - Coeficiente CP

        CP/σ = ((CT/σ) . ((CT/(2(B² - x0²)))^0,5)+(cd/8)

         CP/σ = ((0,1609) . ((0,006566)/(2(0,9431)² - (0,1216)²))^0,5)+(0,0113/8)

        CP/σ = 0,01268

46 - Ângulo de ataque médio

        ᾱ = (CT/σ)/(B² - x0²)

        ᾱ = (0,1609)/((0,9431)² - (0,1216)²))

        ᾱ = 0,1839 rad = 10,53º

47 - Efeito do número de pás sobre o grau de eficiência do rotor principal

        b = 2 → FM = 0,832 ou 83,2% de eficiência

        b = 3 → FM = 0,900 ou 90,0% de eficiência

        b = 4 → FM = 0,910 ou 91,0% de eficiência

        b = 5 → FM = 0,920 ou 92,0% de eficiência

        b = 6 → FM = 0,923 ou 92,3% de eficiência

48 - Potência induzida da sustentação

        PiT = T ((T / 2 . ρ . A) ^ 0,5)

         PiT = 693,88 ((693,88 / 2 . 0,002377 . 282,19)^0,5)

        PiT = 15.780,88 ft-lb/s

49 - Variação da pressão estática

        ∆p static = DL = ρ . CT . (ΩR)²

        ∆p static = 0,002377 . 0,006454 . (396,93)²

        ∆p static = 2,41 lb/ft² = 11,80 kg/m²

50 - Potência do rotor fora do efeito solo (OGE)

        hp OGE = T . v1 OGE / 550

        hp OGE = 693,88 . 22,56 / 550

        hp OGE = 28,46 hp

51 - Constante da sustentação

        v1 IGE / v1 OGE = -0,647 . (z/D)² + 1,1714 . (z/D) + 0,4493, para z/D>0,3821, pois < z possível é 7,2374 ft.

        z = altura do rotor ao solo

        D = diâmetro do rotor = 18,94 ft

        Fonte: Fig. 1.41 - Effect of Ground on Induced Velocities as Determined by Model and Full-Scale Tests.

        Prouty, Raymond W. Helicopter performance, stability, and control, Boston, c1986.

 

52 - Potência do rotor sob efeito solo

        hp IGE = (T . v1 OGE / 550) . (v1 IGE/v1 OGE)

       

        Decolagem = esqui no solo = altura do rotor ao solo = 7,24 ft, gera v1 IGE/v1 OGE = 0,80

        hp IGE = (693,88 . 22,56 / 550) . (0,80)

        hp IGE = 22,77 hp

        Esqui a 3 ft do solo = rotor a (7,24 + 3,00) = 10,24 ft

        hp IGE = (693,88 . 22,56 / 550) . (0,90)

        hp IGE = 25,62 hp

        Esqui a 6,21 ft do solo (1,90 m)

        hp IGE = (693,88 . 22,56 / 550) . (0,95)

        hp IGE = 27,04 hp

        

        Esqui a 11,70 ft do solo (3,57 m)

        hp IGE = (693,88 . 22,56 / 550) . (0,975)

        hp IGE = 27,75 hp

        

53 - Fator de perda da ponta da pá (fator do raio efetivo)

        B = 1 - (0,06/b), se CT < 0,006, para o helicóptero em questão, CT > 0,006

        B = 1 - (((2,27 . CT ) - 0,01)^0,5)/b, se CT > 0,006, o valor exato CT = 0,006454

        B = 1 - (((2,27 . 0,006454 ) - 0,01)^0,5)/2

        B = 0,966

54 - Velocidade induzida no pairado

         v1 hov = (T/(2 . ρ . A))^0,5

         v1 hov = (693,88/(2 . 0,002377 . 282,19))^0,5

         v1 hov = 22,74 ft/s

55 - Velocidade induzida no voo ascendente

        v1 climb = (-Vc/2) + ((-Vc/2)² + (T/(2 . ρ . A))^0,5)

        v1 climb = (-16,67/2) + ((-16,67/2)² + (693,88/(2 . 0,002377 . 282,19))^0,5

        v1 climb = 15,89 ft/s

56 - Velocidade induzida na descida lenta

        VDL = 1000 ft/min = 16,67 ft/s (valor escolhido)

        v1 desc L = (16,67/2) + ((16,67/2)² + (693,88/(2 . 0,002377 . 282,19))^0,5

        v1 desc L = 32,55 ft/s

57 - Velocidade de descida com vórtex

        VDx  ≈ 2 . v1 hov

        VDx  ≈ 2 . 22,74

        VDx  ≈ 45,48 ft/s

58 - Velocidade induzida no voo descendente rápido

        VDescolhido 2000 ft/min = 33,33 ft/s

        v1 desc R = VDR/2 - ((VDR/2)² - (T/2 . ρ . A)^0,5)

        v1 desc R = 33,33/2 - ((33,33/2)² - (693,88/2 . 0,002377 . 282,19)^0,5)

        v1 desc R = 0,748 ft/s

59 - Potência real

        hp act = hpi/FM

        hp act = 28,46/0,6505

        hp act = 43,75 HP

60 - Pressão dinâmica remota

        q2 = 0,5 . ρ . v2² = DL

        q2 = 0,5 . 0,002377 . (45,12)²

        q2 = 2,4196 lb/ft² = 11,8 kg/m²

61 - Braço do momento do rotor de cauda

        lT = centro do rotor principal até o rotor de cauda

        lT = 11,04 ft = 3,365 m

62 - Empuxo necessário no Rotor de Cauda (força antitorque)

        TT = 550 . (hpM/(ΩR)M) . (RM/lT)= QM/lT

        TT = 579,43/11,04

        TT = 52,484 lb = 233,46 N = 23,81 kgf

63 - Velocidade de voo para frente (de 10 a 100 km/h)

        V01 =  10 Km/h =  2,78 m/s =   9,12 ft/s

        V02 =  20 Km/h =  5,56 m/s = 18,24 ft/s

        V03 =  30 Km/h =  8,33 m/s = 27,36 ft/s

        V04 =  40 Km/h =11,11 m/s = 36,48 ft/s

        V05 =  50 Km/h =13,89 m/s = 45,60 ft/s

        V06 =  60 Km/h =16,67 m/s = 54,72 ft/s

        V07 =  70 Km/h =19,44 m/s = 63,84 ft/s

        V08 =  80 Km/h =22,22 m/s = 72,96 ft/s

        V09 =  90 Km/h =25,00 m/s = 82,08 ft/s

        V10 =100 Km/h =27,78 m/s = 91,20 ft/s

64 - Razão da velocidade na ponta da pá do rotor principal

        μ = V/ΩR

        μ01 =   9,12/396,93 = 0,022976      
        μ02 = 18,24/396,93 = 0,045953

        μ03 = 27,36/396,93 = 0,068929

        μ04 = 36,48/396,93 = 0,091905

        μ05 = 45,60/396,93 = 0,114882

        μ06 = 54,72/396,93 = 0,137858

        μ07 = 63,84/396,93 = 0,160834

        μ08 = 72,96/396,93 = 0,183811

        μ09 = 82,08/396,93 = 0,206787

        μ10 = 91,20/396,93 = 0,229763

65 - Área plana equivalente

        f = 5 ft² = 1,524 m²

        Valor típico para pequenos helicópteros, conforme Helicopter Performance, Stability, and Control, p. 132

66 - Ângulo de ataque do disco rotor

        α TPP = - 57,3 . (f/Ab) . ((μ²/2)/(CT/σ))

        α TPP = -57,3 . (5/13,37) . ((μ²/2)/(0,1609))

        α TPP = -66,59 . μ²

        α TPP 01 = -66,59 . (0,022976)² = -0,03515º = -0,000613 rad

        α TPP 02 = -66,59 . (0,045953)² = -0,14062º = -0,002454 rad

        α TPP 03 = -66,59 . (0,068929)² = -0,31638º = -0,005521 rad

        α TPP 04 = -66,59 . (0,091905)² = -0,56245º = -0,009815 rad

        α TPP 05 = -66,59 . (0,114882)² = -0,87884º = -0,015337 rad

        α TPP 06 = -66,59 . (0,137858)² = -1,26553º = -0,022086 rad

        α TPP 07 = -66,59 . (0,160834)² = -1,72252º = -0,030061 rad

        α TPP 08 = -66,59 . (0,183811)² = -2,24984º = -0,039264 rad

        α TPP 09 = -66,59 . (0,206787)² = -2,84744º = -0,049693 rad

        α TPP 10 = -66,59 . (0,229763)² = -3,51535º = -0,061349 rad

67 - Arrasto

        D = -GW . α TPP

        

        D01 = -682,07 . (-0,000613) =   0,418 lb

        D02 = -682,07 . (-0,002454) =   1,673 lb

        D03 = -682,07 . (-0,005521) =   3,765 lb

        D04 = -682,07 . (-0,009815) =   6,694 lb

        D05 = -682,07 . (-0,015337) = 10,461 lb

        D06 = -682,07 . (-0,022086) = 15,064 lb

        D07 = -682,07 . (-0,030061) = 20,503 lb

        D08 = -682,07 . (-0,039264) = 26,781 lb

        D09 = -682,07 . (-0,049693) = 33,894 lb

        D10 = -682,07 . (-0,061349) = 41,844 lb

68 - Pressão dinâmica

        q = D/f = 0,5 . ρ . V²

        

        q01=    0,418/5 = 0,084 lb/ft²

        q02 =   1,673/5 = 0,334 lb/ft²

        q03 =   3,765/5 = 0,753 lb/ft²

        q04 =   6,694/5 = 1,339 lb/ft²

        q05 = 10,461/5 = 2,092 lb/ft²

        q06 = 15,064/5 = 3,013 lb/ft²

        q07 = 20,503/5 = 4,101 lb/ft²

        q08 = 26,781/5 = 5,356 lb/ft²

        q09 = 33,894/5 = 6,779 lb/ft²

        q10 = 41,844/5 = 8,369 lb/ft²

69 - Potência necessária pelo rotor principal

        hpM = QM . Ω / 550

        hpM = 579,43 . 41,87 / 550

        hpM = 44,11 hp

        Obs: este cálculo serve para helicóptero sem estabilizador vertical, como é o nosso caso.

70 - Coeficiente de arrasto do rotor de cauda

        cd (pelo gráfico p. 463, livro Teory of Wing Sections, com RN=1,8. 10^6 e NACA 0012)

        cd varia de 0,006 a 0,016, usar o maior valor, ou seja, cd = 0,016

 

71 - Potência induzida no rotor de cauda

        V = 50 km/h = 45,60 ft/s

        hp ind T = TT² / 1100 . ρ . AT . V

        hp ind T = (52,484)² / 1100 . 0,002377 . 9,72 . 45,60

        hp ind T = 2,38 hp

72 - Razão da velocidade na ponta da pá do rotor de cauda

        μT = V/ΩR

        μ01T =   9,12/368,405 = 0,0248     
        μ02T = 18,24/368,405 = 0,0495

        μ03T = 27,36/368,405 = 0,0743

        μ04T = 36,48/368,405 = 0,0990

        μ05T = 45,60/368,405 = 0,124

        μ06T = 54,72/368,405 = 0,149

        μ07T = 63,84/368,405 = 0,173

        μ08T = 72,96/368,405 = 0,198

        μ09T = 82,08/368,405 = 0,223

        μ10T = 91,20/368,405 = 0,248

73 - Potência total dissipada pelo arrasto das pás do rotor de cauda

        hp (O+H)T = [ρ . AbT . (ΩR)³T . (cd/8) . (1 + 3 . μT²)] / 550

        hp (O+H)T = [0,002377 . 9,72 . (368,405)³ . (0,016/8) . (1 + 3 . μT²)] / 550

        hp (O+H)T = 4,2 + 12,6 . μT²

***** 2016 - 2018 *****

© 2016 por Helicóptero Experimental no Brasil

bottom of page